Mediation in belastingzaken is een must

Een dringende oproep voor een wettelijke regeling voor mediation/facilitation in belastingzaken.

Door Arnaud Booij

Belastingrecht is ingewikkeld. Burgers en bedrijven, maar ook de medewerkers van de belastingdienst zelf, maken regelmatig fouten. Soms is men niet bewust van een fiscale regeling die moet worden toegepast. Soms komt men ongewild en onbedoeld in een fiscaal lastig parket. Soms denkt men er iets te gemakkelijk over en gaat men af op wat anderen in dezelfde situatie vaak doen. Soms is men overtuigd dat men het goed doet, maar dat blijkt dan toch niet het geval te zijn. Soms zoekt men bewust de grens op van wat wettelijk toegestaan is en gaat men er zelfs overheen. Soms is men bewust aan het frauderen.

Voor de belastingdienst maakt niet uit wat de situatie is: de (materiële) wet moet worden gehandhaafd.

Zoals we weten uit de toeslagenaffaire: een klein foutje kan grote gevolgen hebben. Dit komt onder meer omdat veel wettelijke regelingen op een vaak ondoorgrondelijke manier in elkaar grijpen. Belastingplichtigen komen in de problemen omdat belastingen worden ingevorderd, terwijl nog niet vaststaat dat deze werkelijk verschuldigd zijn. De communicatie met de burger laat te wensen over en de burger voelt zich in de steek gelaten. Het is anderzijds voor de belastingdienst lastig om maatwerk te leveren. Zorgvuldigheid en proportionaliteit is in het geding.

Naar aanleiding van de toeslagenaffaire wordt nu gesproken over “de menselijke maat” en de toepassing van een ‘zachte’ hardheidsclausule. Immers een hardheidsclausule werkt alleen als de individuele hardheid niet het gevolg is van de toepassing van wetgeving zoals die door de wetgever is bedoeld. De wetgever zal zich dan duidelijker moeten uitspreken over de bedoeling van de wet of afwijkingen van de wet moeten accepteren als de uitkomst in het individuele geval onredelijk is.

Als bedrijven en burgers klem komen te zitten, dan zullen ze bezwaar maken, uitstel vragen, procedures beginnen en klachten indienen. Het gaat dan niet alleen om een juridische vraag (juiste toepassing van de wet), maar om de gevolgen van deze beslissing voor de belastingplichtige. De burger of het bedrijf voelt zich niet gehoord en begrepen en is vaak ten einde raad. De communicatie met de belastingdienst loopt niet altijd soepel. Dit leidt tot boosheid en daarmee tot verdere escalatie van het geschil. Ik zie dit niet alleen gebeuren in kleine, individuele zaken, maar ook bij grotere internationaal opererende bedrijven.
Er is een instrument dat kan helpen om effectief meer maatwerk te leveren en om ook in het individuele geval disproportionele gevolgen af te wenden, dat is mediation.

Mediation kan een oplossing bieden voor dergelijke situaties. Onder leiding van een onafhankelijke derde worden de problemen in kaart gebracht en wordt besproken wat de belastingdienst in dit kader kan betekenen om een oplossing te vinden. De welwillende houding van de belastingplichtige om zich aan de wet- en regelgeving te houden speelt dan ook een rol net als de intentie van de belastingdienst om een passende oplossing te vinden.

Mediation in belastingzaken is al vanaf 2007 mogelijk. Er wordt alleen te weinig gebruik van gemaakt. Er zijn inmiddels vele fiscalisten als mediator (Mfn) opgeleid. Een groot aantal daarvan is werkzaam bij de belastingdienst. De fiscale mediators zijn beschikbaar en staan te trappelen om te helpen fiscale conflicten efficiënt op te lossen. Dat kan overigens ook door facilitation, een wat informelere wijze van geschiloplossing dan mediation. De belastingplichtigen worden op deze wijze echt gehoord en de belastingambtenaar kan in die gevallen passende oplossingen vinden.

Wetgeving zou wat dat betreft kunnen helpen. Een regeling waarbij partijen bij een conflict altijd de mogelijkheid krijgen om mediation/facilitation te beproeven als een van de partijen dat zinvol vindt lijkt nodig. De belastinginspecteur beziet het probleem veelal vanuit de technisch fiscale hoek en ziet vaak niet snel in dat mediation/facilitation zinvol kan zijn. Soms denkt de belastingplichtige dat procederen de enige oplossing is en dan zou de inspecteur de mediation kunnen initiëren.

Om die reden stel ik voor om niet alleen als beleid, maar ook wettelijk vast te leggen dat belastingplichtigen het recht hebben om mediation te beproeven als aannemelijk is dat er meer speelt dan alleen een fiscaal technische discussie. Dit zou dan in of voor de bezwaarfase moeten gebeuren of voordat een beroepschrift wordt ingediend en kan eventueel met het horen voor het nemen van een besluit worden gecombineerd. Dit kan echt helpen om individuele problemen op te lossen, maar ook om systematische problemen (zoals bij de toeslagenaffaire) te signaleren en daar oplossingen voor te vinden.

Een algemene wettelijke regeling voor mediation lijkt voorlopig niet mogelijk omdat de betrokken belangengroeperingen niet op een lijn zitten. Een specifieke regeling voor fiscale conflicten kan echter niet op zich laten wachten. De nood is te hoog. Ik spoor het parlement en de wetgever daarom aan om hier spoedig werk van te maken.

Arnaud Booij
Fiscaal advocaat en Mfn/IMI mediator, voorzitter vereniging voor Fiscale Mediation en van het Platform Business Mediation.

April 2021.